بررسی تاثیر رسالت بر مسئولیت ‌پذیری اجتماعی و آگاهی مدیران شرکت‌ها از پیاده‌سازی حسابداری محیط زیست

سازمان ها از اجزای مهم و بنیادین پیکره جامعه امروزیاند و به دلیل رشد و توسعه نقش آنها در جامعه، مسئولیتپذیری اجتماعی شرکتها اهمیت روز افزونی یافته است. هدف از انجام این پژوهش بررسی تأثیرمولفه رسالت بر روند پیاده‌سازی حسابداری محیط زیست در شرکت ایران خودروی تبریز می‌باشد. روش پژوهش، توصیفی و از نوع همبستگی و جامعه آماری پژوهش، کارکنان ستادی شرکت ایران خودروی تبریز در سال 1395 می‌باشد. ابزار گردآوری دادهها بر اساس پرسشنامه خود ساخته محقق بوده، که در ساخت آن از پرسشنامه فرهنگ سازمانی(دنیسون)، پرسشنامه مسئولیتپذیری اجتماعی کارکنان(کارول) و مقاومت نسبت به تغییر سازمانی(واین و اندی) بهره گرفته شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش مبین وجود تاثیر فرهنگ سازمانی بر روند پیاده‌سازی حسابداری محیط زیست می‌باشد. به عبارتی دیگر نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که مولفه‌های فرهنگ سازمانی بر مولفه‌های پیاده‌سازی حسابداری محیط زیست که در این پژوهش، از نظر رسالت بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی و آگاهی مدیران شرکت‌ها از روند پیاده‌سازی حسابداری محیط زیست در نظر گرفته شده است، تاثیر می گذارد.
با توجه به رشد روزافزون جمعیت و محدود بودن منابع طبیعی در دسترس، امروزه مسأله محیط‌زیست به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل جامعه بشری مطرح‌شده است. از طرفی دیگر با وجود شرایط ناگوار محیط‌زیست پیرامون جوامع انسانی اهمیت و ضرورت پرداختن به این حوزه را دو چندان می‌کند.
عوامل نگران‌کننده مجامع بین‌المللی برای نخستین بار در سال 1983 با تشکیل "کمسیون جهانی محیط‌زیست و توسعه" توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در خصوص مسأله محیط‌ زیست و یک سال پس‌ازآن موجب برگزاری بیستمین سالگرد کنفرانس استکهلم (1992) در مورد محیط ‌زیست در ریودوژانیرو (شهبازی، 1389) و عقد پروتکل کیوتو (1992) با هدف کاهش گازهای گلخانه‌ای، عامل تغییر آب‌وهوای کره زمین شد. با ادامه روند نگران‌کننده وضعیت ناگوار محیط‌ زیست و تأثیرات مخرب و چشمگیر انسان بر آن، حفاظت از محیط‌ زیست در قرن بیست و یکم به ‌عنوان یکی از هشت هدف توسعه هزاره با عنوان تضمین پایداری محیط ‌زیست و یکی از سه ‌پایه توسعه‌ی پایدار (توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی و توسعه محیط ‌زیست) شناخته شد. روند رو به رشد انتشار تحقیقات دانشگاهی نیز در ژورنال‌های معتبر دنیا در حوزه‌ی حسابداری محیط‌زیست، مخصوصاً از سال‌های 2000 تا 2016 میلادی نشان از اهمیت این حوزه در مجامع دانشگاهی-پژوهشی دارد. به‌طوری‌که بر اساس آمار دریافتی از پایگاه اطلاعاتی پروکوئست، میزان ثبت پژوهش‌های انجام گرفته از سوی محققان این حوزه در طی سال‌های 1941 تا سال 2016، روند صعودی چشمگیری داشته است.
هم‌راستا با مجامع بین‌المللی در خصوص جایگاه و اهمیت پرداختن به مسئله محیط‌زیست، کشور در حال‌توسعه جمهوری اسلامی ایران، دومین کشور جهان از نظر میزان ذخایر گاز طبیعی، سومین کشور جهان ازنظر میزان ذخایر نفتی و یکی از پانزده کشور جهان از لحاظ مصرف بالای مواد نفتی، جزو10 کشور بزرگ تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای جهان، و رتبه هشتم شهرهای آلاینده جهان با تولید سالانه 471 میلیون تُن دی‌اکسید کربن. با پیوستن به پروتکل کیوتو (1384) و معرفی و ثبت پروژه‌ها (مکانیزم توسعه پاک)، قوانین و سیاست‌های کلی متعددی را در راستای حفاظت از محیط ‌زیست به تصویب رسانده و هم‌اکنون نیز آن‌ها را اجرا می‌کند. که این سیاست‌ها طیف وسیعی از فعالیت‌ها و بخش‌های اقتصادی من‌جمله بخش‌های حمل‌ونقل، صنعت، کشاورزی، خانگی، جنگل و انرژی را شامل می‌شوند. توصیه‌ها و تأکیدات مکرر و همه‌ساله مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در سیاست‌های کلی محیط‌زیست و نظام اداری ابلاغی ایشان، و مکلف نمودن تمامی دستگاه‌های اجرایی بخش‌های خصوصی و تعاونی نهادهای عمومی غیردولتی، نسبت به ارزیابی راهبردی محیط‌زیست و ارزیابی اثرات زیست‌محیطی در لایحه احکام موردنیاز اجرای برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1395-1399) مبنی بر به اجرا درآوردن سیاست‌ها، برنامه‌ها، و طرح‌های خود بر اساس شاخص‌ها، ضوابط، و معیارهای پایداری محیط‌ زیست، و همچنین نقش محیط‌زیست در، بحران‌های پنهان در ساختار اقتصاد ملی که به ‌احتمال‌ زیاد در آینده ظاهر خواهند شد، از اهمیت مسأله محیط ‌زیست و پرداختن به این موضوع حیاتی و چشمگیر توسط نهادهای دولتی و غیردولتی است. بر اساس برآورد بانک جهانی خسارت‌های 8 میلیارد دلاری ناشی از آلودگی هوا در سال 2006 میلادی در ایران نیز از موارد نگران‌کننده‌ای است که در صورت ادامه روند فعلی، این خسارت در سال 2016 میلادی به 16 میلیارد دلار خواهد رسید.
از طرفی دیگر هزینه‌های داخلی شرکت‌های خودروساز در رابطه با آثار مخرب محیطی که دارند همواره به صورت هزینه‌های خارجی به جامعه انتقال یافته است و سازمان محیط زیست نتوانسته با مدیران دولتی این شرکت‌ها که تحت حمایت‌های دولت قرار دارند برخورد جدی داشته باشد.
به هر حال با وجود اهمیت روز افزون حسابداری محیط زیست هنوز این سیستم حسابداری به صورت کامل در شرکت‌های داخلی مستقر نشده است. پژوهش فوق با اثبات تاثیر عامل فرهنگ سازمانی بر روند پیاده‌سازی حسابداری محیط زیست، می‌تواند شرکت‌ها را به سمت رفتارهای فرانقشی بکشاند که با ارتقاء فرهنگ سازمانی خود و تاثیر‌پذیری از آن، خود حاضر به پیاده‌سازی سیستم حسابداری محیط زیست باشند.
یافته ها
برای بررسی وجود تاثیر آماری، متغیر رسالت بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکتها از آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده‌ شده است. مقدار t تک نمونه‌ای 723/7 نشان می‌دهد که با اطمینان 0. 99 و سطح خطای کوچک‌تر از 0. 01 تفاوت آماری معنی‌داری بین دو میانگین واقعی و مفروض وجود دارد.
برای بررسی وجود تاثیر آماری متغیر رسالت بر آگاهی مدیران از اهمیت و اثرات استفاده از سیستم حسابداری محیط زیست از آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده‌شده است. مقدار t تک نمونه‌ای 268/6 نشان می‌دهد که با اطمینان 0. 99 و سطح خطای کوچک‌تر از 0. 01 تفاوت آماری معنی‌داری بین دو میانگین واقعی و مفروض وجود دارد.
بحث و نتیجه گیری
نتایج حاصل از آزمون‌های آماری حاکی از این است که رسالت، بر هر دو مولفه‌ی پیاده‌سازی حسابداری محیط زیست (در این پژوهش)، 1- مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها، 2- آگاهی مدیران از اهمیت و اثرات استفاده از سیستم حسابداری محیط زیست تاثیر دارد.
این ویژگی (رسالت) با سه شاخص ارزش‌های بنیادی، توافق و هماهنگی و انسجام، اندازه‌گیری می‌شود. تحقیقات نشان داده است سازمان‌هایی که اغلب اثر بخش‌اند باثبات و یکپارچه‌اند و رفتار کارکنان از ارزش‌های بنیادین نشأت گرفته است. در چنین شرایطی رهبران و پیروان در رسیدن به توافق مهارت ‌یافته‌اند و فعالیت‌های سازمانی به‌خوبی هماهنگ و پیوسته شده است. سازمان‌هایی این‌چنینی، فرهنگ قوی و متمایز و به‌طور کافی بر رفتار کارکنان خود نفوذ دارند(دنیسون، 2000).
در شرایطی که از نظر اکثریت کارکنان جامعه آماری، بی‌توجهی به ارزش‌های بنیادین و عدم تعهد قلبی، باعث اختلال در مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت می‌شود؛ می‌توان چنین نتیجه گرفت که آن‌ها مسئولیت‌پذیری اجتماعی را ناشی از ارزش‌های بنیادینی می‌دانند که بر رفتار سازمانشان تاثیر می‌گذارد و در این اتفاق نظر دارند. فرضیه حاضر با نتایج پژوهش کریتِن(1998) نیز همخوانی دارد. وی نبود بنیادین میل، علاقه و تعهد در میان دست اندرکاران سازمان(از قبیل مدیریت و پرسنل) را از جمله موانع مهمی می‌داند که در مسیر اجرای روش‌های EMA قرار دارند(عالمشاه، 1393). خوش طینت و می‌رسمیعی(1382) معتقدند که پایه اصلی استانداردهای سری ایزو 14000 تعهد و اعتقاد قلبی مدیریت ارشد به لزوم حفظ محیط ‌زیست و مسئولیت در قبال نسل بعدی است و این مهم تنها از طریق آموزش مدیران مسئول در جهت آشنایی با آلودگی‌های ناشی از صنایع، اثرات مخرب آن‌ها بر محیط ‌زیست، راه‌های کاهش آلودگی و قوانین و مقررات و استانداردها انجام می‌گیرد.
از طرفی دیگر پاسخ دهندگان معتقدند که رسالت در سازمانشان، باعث آگاه‌تر شدن مدیران از اهمیت و اثرات استفاده از سیستم حسابداری محیط زیست خواهد شد. بر مبنای نتایج حاصل از آزمون فرضیه ششم، جامعه آماری، سازمان خود را سازمانی باثبات و یکپارچه می‌دانند، دنیسون(2000) معتقد است که سازمان‌هایی که اغلب اثر بخش‌اند باثبات و یکپارچه‌اند. بنابر این می‌توان چنین نتیجه گرفت که آگاهی مدیران به رسالت سازمانی نیز باز می‌گردد، از این رو رسالت بر آگاهی مدیران تاثیر می‌گذارد.
 

بررسی تاثیر رسالت بر مسئولیت ‌پذیری اجتماعی و آگاهی مدیران شرکت‌ها از پیاده‌سازی حسابداری محیط زیست